Austrougarska monarhija se pri završetku Prvog svetskog rata krajem oktobra 1918. godine raspala, a 3. novembra i kapitulirala. U Novom Sadu je obrazovan je privremeni Srpski narodni odbor sa zadatkom da u interregnumu preuzme prerogative vlasti i obezbedi red do uspostavljanja redovnog poretka. 2. novembra članovi Srpskog narodnog odbora su se dogovorili da se organizuje narodna straža, a istog dana na ulicama se pojavilo obnovljeno socijaldemokratsko glasilo "Sloboda", koje je najavilo nacionalno oslobođenje srpskog naroda u Vojvodini. Srpski narodni odbor uputio je ultimatum komandantu nemačkih trupa da 8. novembra, najkasnije do šest časova ujutru, njegovi vojnici napuste grad. Po izlasku i poslednjeg neprijateljskog vojnika, srpske straže su zauzele sve važne punktove u gradu, a u noći između 8. i 9. novembra mandatori Srpskog narodnog odbora su i zvanično preuzeli vlast u Novom Sadu od mađarskog Magistrata. Na sednici je, pola sata pre ponoći, vlast prešla u srpske ruke, tako da su novosadski Srbi faktički sami sebe oslobodili dan pre ulaska srpske vojske u Novi Sad 9. novembra. Kada je javljeno da srpska vojska dolazi u Novi Sad, u susret joj je pošlo u toku prepodneva oko 400 konjanika, koji su bili u narodnim odelima, a nosili su srpski barjak. Na mostu je u ime Novosađana prvi pozdravio srpske vojnike ugledni građanin Sava Stojković, član Upravnog odbora Matice srpske. On je okićenu srpsku zastavu predao majoru Vojislavu Bugarskom kao komandantu jedinice srpske vojske koja je imala čast da oslobodi Novi Sad.
Posle sprovedenih izbora po svim vojvođanskim mestima (od 18. do 24. novembra), u Novom Sadu se 25. novembra 1918. godine sastala Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena Banata, Bačke i Baranje, koja zvanično proglašava otcepljenje ovih regiona od Ugarske i njihovo prisajedinjenje Srbiji, a na istoj skupštini formira se i pokrajinska vlada (Narodna uprava) Banata, Bačke i Baranje sa sedištem u Novom Sadu. 1. decembra 1918. godine, proglašeno je Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca, a Novi Sad ulazi u tu novu državu kao sastavni deo Kraljevine Srbije. Iako je do 1918. godine imao ulogu kulturnog i političkog centra Srba, Novi Sad do tada nije bio administrativni centar neke upravne teritorije ili pokrajine, što se ulaskom u novu državu menja: od 1918. do 1919. godine, Novi Sad je administrativni centar pokrajine Banat, Bačka i Baranja, a takođe (sve do 1922. godine) i administrativni centar Novosadske županije, koja je obuhvatala Bačku i Baranju, zatim je (od 1922. do 1929. godine) administrativni centar Bačke oblasti, koja je obuhvatala zapadne delove Bačke i Baranju, da bi 1929. godine postao administrativni centar Dunavske banovine, jedne od pokrajina Kraljevine Jugoslavije. Po popisu iz 1921. godine, Novi Sad je imao 39.122 stanovnika, od kojih je 16.293 govorilo srpski, 12.991 mađarski, 6.373 nemački i 1.117 slovački.
Posle Aprilskog rata 1941. godine, Kraljevinu Jugoslaviju su okupirale i podelile Sile osovine. Novi Sad, kao i cela Bačka, anektiran je od strane Hortijeve Mađarske, dok je Srem sa Petrovaradinom pripojen Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Tokom četvorogodišnje okupacije (od 1941. do 1944. godine), okupatori su počinili brojne zločine (hapšenja, ubijanja, paljenja, streljanja, maltretiranja) nad srpskim i jevrejskim stanovništvom grada, a jedan od poznatijih masovnih zločina je Novosadska racija sprovedena januara 1942. godine, u kojoj su, samo u tri dana (21. januar - 23. januar), mađarski fašisti ubili i pod dunavski led bacili 1.246 Novosađana (po drugim podacima 1.426), po nacionalnosti 809 Jevreja, 375 Srba, 18 Mađara, 15 Rusa i 2 Rusina, a po polnoj i starosnoj strukturi 489 muškaraca, 415 žena, 177 starih osoba i 165 dece. Jedan od poslednjih zločina okupatora u Novom Sadu bilo je i masovno odvođenje Jevreja, čitavih porodica, od dece do staraca, u nemačke logore 1944. godine. Tokom celog rata, fašisti su ukupno ubili oko 5.000 Novosađana, a mnogi drugi su raseljeni.
U Novom Sadu je, tokom celog rata, delovao pokret otpora i oslobodilački pokret pod vođstvom Komunističke Partije Jugoslavije. U gradu se nalazilo sedište okružnog komiteta Komunističke Partije Jugoslavije, koji je u okviru narodnooslobodilačkog pokreta bio deo Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu. U narodnooslobodilačkoj borbi, u partizanskim odredima i vojvođanskim brigadama, neposredno je učestvovalo 2.365 Novosađana, pripadnika svih nacionalnosti, (Srba, Mađara, Slovaka i ostalih). 22. oktobra 1944. godine, ugrožen nadiranjem Crvene armije i Narodnooslobodilačke vojske, okupator je napustio Novi Sad, a 23. oktobra grad su oslobodile partizanske jedinice iz Srema i Bačke, čime se Novi Sad ponovo našao u okviru nove socijalističke Jugoslavije. Tokom vojne uprave (17. oktobar 1944. - 27. januar 1945.), nove jugoslovenske vojne vlasti su likvidirale jedan broj građana srpske, mađarske i nemačke narodnosti, koji su optuženi za kolaboraciju sa mađarskim fašistima ili su smatrani neprijateljima novog državnog poretka. Godine 1975. grad je odlikovan Ordenom narodnog heroja i proglašen za grad-heroj.
Od 1945. godine Novi Sad je glavni grad Autonomne Pokrajine Vojvodine. Na zasedanju u Novom Sadu 30. i 31. jula 1945. godine, Skupština izaslanika naroda Vojvodine donosi predlog da se Vojvodina priključi federalnoj Srbiji, što je na Trećem zasedanju AVNOJ-a od 10. avgusta 1945. godine jednoglasno prihvaćeno, a 1. septembra 1945. godine Predsedništvo Narodne skupštine Srbije donelo je Zakon o ustanovljenju i ustrojstvu Autonomne Pokrajine Vojvodine, u okviru Narodne Republike Srbije i socijalističke Jugoslavije.
U posleratnom periodu, grad je prošao kroz brzu industrijalizaciju, a njegovo stanovništvo se do kraja 20. veka znatno uvećalo. Pored starih srednjih škola, i novih, koje su se u toku vremena specijalizovale i znatno povećale broj đaka, Novi Sad dobija i više škole. Prvo je to viša pedagoška škola (osnovana 1946. godine), a zatim Filozofski i Poljoprivredni fakultet (1954.), da bi 1960. godine najzad bio osnovan i ceo samostalan Univerzitet, u čijem su sastavu devet fakulteta i još nekoliko viših škola. 1980. godine počinje da deluje i novoosnovana Vojvođanska akademija nauka i umetnosti. Između 1980. i 1989. godine, grad Novi Sad je bio podeljen na 7 gradskih opština: Stari Grad, Podunavlje, Liman, Slavija, Petrovaradin, Detelinara i Sremski Karlovci. Godine 1989. šest gradskih opština je spojeno u jedinstvenu opštinu Novi Sad, dok je opština Sremski Karlovci izdvojena iz sastava grada i postala posebna administrativna jedinica.
6. oktobra 1988. godine, u Novom Sadu su organizovanivane demonstracije pod čijim je pritiskom srušena tadašnja vojvođanska vlada. Po prosutom jogurtu koji je deljen demonstrantima, a ovi ga bacali na neke funkcionere Vojvodine, ovaj događaj je ostao poznat kao "jogurt revolucija". Cilj ovih demonstracija bio je rušenje tadašnjeg autonomnog statusa Vojvodine, koji je pokrajina imala po ustavu iz 1974. godine.
Posle raspada Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije, odvajanja Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Makedonije i formiranja nove Savezne Republike Jugoslavije 1992. godine, Novi Sad iznenada postaje drugi po veličini grad u trećoj Jugoslaviji, što mu daje dodatni zamajac u razvoju, iako je to doba bilo veoma krizno i turbulentno. Grad je pretrpeo veliku štetu tokom NATO bombardovanja SRJ 1999. godine, tokom kojeg je ostao bez sva tri mosta preko Dunava. Stambene zone su nekoliko puta gađane avio-bombama i projektilima, dok je novosadska rafinerija bombardovana gotovo svakodnevno, što je izazvalo veliko zagađenje životne sredine i ekološku štetu. 2003. godine, SR Jugoslavija se transformisala u Državnu zajednicu Srbije i Crne Gore, da bi se njenom podelom, 2006. godine, Novi Sad našao u sastavu samostalne Srbije.
Нема коментара:
Постави коментар